کد مطلب:1831 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:18

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

فلسفه وجودي ولايت فقيه چيست؟ از كجا شروع شده است؟ و با توجه به اين كه گفته ميشود سخن ولي فقيه مانند حرف امام معصوم است، پس اشتباهات وي را چگونه ميتوان توجيه كرد؟

خدا انسان را به صورت اجتماعي آفريده و براي رسيدن به كمال ابدي وي برنامه و قوانين لازم را وضع نموده است، و چون انسانها به صورت اجتماعي زندگي ميكنند، نيازمند نظم ميباشند. در سايه نظم است كه جامعه شكل ميگيرد و حيثيت اجتماعي افراد ظهور ميكند و حيات اجتماعي تحقق مييابد و از حيات حيواني و نباتي ممتاز ميگردد.

براي انتظام در جامعه، قانون لازم است و اين قوانين از سوي خدا وضع شده و به وسيله پيامبران به مردم ابلاغ ميشود. در حديثي امام صادق (ع؟ فرمود: چون خداوند منزه است كه خلقش بتوانند او را ببينند و لمس كنند و ارتباط مستقيم داشته باشند، ضرورت يافت كه سفيراني از سوي خداوند باشند تا واسطه ميان خلق و خالق باشند. (1) بدين صورت قانون الهي و دين اسلام، توسط حضرت محمد (ص) به مردم ابلاغ شد. بعد از آن، راه او توسط امامان معصوم (ع) پي گرفته شد. در عصر غيبت حضرت مهدي (عج)، باز بايد اجراي احكام الهي صورت گيرد و به هيچ عنوان نبايد تعطيل شود. بايد حدود الهي اجرا شود. براي اجراي احكام، نيازمند شخصي است كه ولايت داشته باشد كه اين ولايت بايد به اذن خداوند باشد، چرا كه همه چيز آفريده الهي بوده و مالك تمام هستي و از جمله انسان او است و هيچ انساني حق ولايت بر انسان ديگر ندارد چرا كه هر انساني آزاد آفريده شده است.

در مورد ولايت فقيه دلائل فراواني از روايات اهل بيت و عقل وجود دارد. ما به يك دليل عقلي در بالا اشاره كرديم.

چون ولايت فقيه به معناي ولايت فقاهت بعضي ولايت مكتب و كامل و جامع الهي و اسلامي است، بازگشت چنين ولايت، قيوميتي به ولايت خداوند و قيوم بودن او است. وجه اشتراك فقيه با امام معصوم (ع)، بُعد اجراي احكام و اداره جامعه اسلامي است. ولايت فقيه، ولايت مديريتي بر جامعه اسلامي است كه بدين منظور اجراي احكام و تحقق ارزشهاي ديني و شكوفا ساختن استعدادهاي افراد جامعه و رساندن آنان به كمال در خور صورت ميگيرد. تفاوتي بين فقيه و امام معصوم (ع) از جهت اجراي احكام و اداره جامعه اسلامي نيست.

همان گونه كه اگر در زمان وجود امام معصوم و حاكميت و ولايت او، از طرف امام معصوم، فرماندار يا حاكمي براي شهري معين ميشد، مردم آن شهر و منطقه ملزم به اطاعت از آن حاكم و فرماندار بودند، همين مسئله در زمان غيبت امام، در حد گستردهتر از يك شهر قرار دارد، بنابراين همان وظايف و حقوقي كه بدين بُعد مربوط است، براي فقيه ثابت ميباشد، مگر اين كه از جمله شؤون مختص به معصوم باشد. با توجه به اهميت جايگاه ولايت هر شخصي نميتواند عهده دار اين وظيفه خطير شود، بلكه شرايط ذيل در فقيه لازم ميباشد:

1 - اجتهاد مطلق،

2 - عدالت مطلق،

3 - قدرت مديريت و رهبري،

در عصر غيبت فقيهان جامع الشرايط نزديكترين انسانها به امامان معصوم از حيث شرط علم و عدالت و تدبير و لوازم آن ميباشند.

تفاوت بين ولايت معصومين (ع) و فقيه در اين است كه بيعت با پيامبر (ص) و امام معصوم هيچ گاه قابل زوال نيست، زيرا آنان از مقام عصمت در علم و عمل برخوردارند، ولي بيعت با فقيه حاكم اولاً تا زماني است كه امام معصوم ظهور نكرده باشد. ثانياً تا زماني است كه در شرايط رهبري خللي وارد نشده باشد. اگر قصوري از ناحيه ولي فقيه در شرايط و وظايف ايجاد شود، خود به خود از مقام خويش عزل شده است.

از اين سخن كه حرف ولي فقيه مانند حرف امام معصوم است، بدين معنا است كه در شؤون حكومتي و اداره امور اجتماعي و مسائل ديني، همان طور كه اطاعت از معصوم واجب است، اطاعت از ولي فقيه نيز واجب ميباشد. انجام گناه توسط ولي فقيه بر سه قسم است:

اول: اگر ولي فقيه (كه معتقد هستيم معصوم نيست) گناهي عمداً مرتكب شود و از آن گناه توبه نكند، به طور خودكار از مقام خويش منعزل و برداشته ميشود.

قسم دوم: اگر گناهي را مرتكب شود و بعد توبه كند، اشكال ندارد، البته با توجه به اين كه ولي فقيه انسان فرهيختهاي است كه ساليان سال با مجاهدت نفس و ترك هواي و هوس و پشت كردن به دنيا، شايستگي لازم براي اين مقام را كسب نموده و توسط خبرگان رهبري، اين شرايط احراز شده است. از چنين شخصي كمتر احتمال گناه و خطا ميرود، هر چند كه معصوم نيست.

قسم سوم: از ديگر سو در مواردي احتمال دارد تصميماتي گرفته باشد كه با گذشت زمان، نادرست بودن آن ثابت شود و به اشتباه خويش اعتراف كند كه اين قسم هيچ خللي در رهبريش ايجاد نميكند، بنابراين در هر حال، چون فرض اشتباه و خطا در ولي فقيه وجود دارد، اطاعت و فرمانبرداري از او تا زماني است كه برخلاف حكم الهي و فرمان خداوند و دستورهاي دين مبين اسلام عمل نكند، در غير اين صورت اطاعت از او لازم و واجب نخواهد بود.

براي اطلاع بيشتر به كتاب ولايت فقيه استاد فرزانه آيت الله جوادي آملي رجوع نماييد. اين نوشتار تماماً، برگرفته از اين كتاب ميباشد.

پينوشتها:

1 - شيخ كليني(ره)، اصول كافي، ج 1، ص 168، ح 1.